EP.82 Med. Topic 2 โรคเบาหวานชนิดที่ 2 : E11 [Type 2 Diabetes Mellitus]
✅ 1. ความหมายของโรค
- โรคเบาหวานชนิดที่ 2 คือ ภาวะที่ร่างกายดื้อต่ออินซูลิน หรือสร้างอินซูลินไม่พอ ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกินไปเรื้อรัง
✅ 2. พยาธิสภาพ (เกิดขึ้นในร่างกายอย่างไร?)
- ร่างกายยังผลิตอินซูลินได้ แต่ไม่สามารถใช้ได้เต็มที่ (ดื้อต่ออินซูลิน) ตับอ่อนทำงานหนักเพื่อชดเชย สุดท้ายอาจสร้างอินซูลินได้น้อยลง น้ำตาลสะสมในเลือด
✅ 3. มักพบในอายุเท่าไร?
- ส่วนใหญ่พบในผู้ใหญ่อายุ 40 ปีขึ้นไป แต่ตอนนี้พบในวัยรุ่นมากขึ้น เพราะพฤติกรรมการกินและไม่ค่อยออกกำลังกาย
✅ 4. ปัจจัยเสี่ยง (สาเหตุสำคัญ)
- 🍔 อ้วนลงพุง / พฤติกรรมไม่ออกกำลังกาย
- 🧬 พันธุกรรมในครอบครัว
- 🍭 กินหวาน มัน เค็ม + เครียดเรื้อรัง
✅ 5. อาการสังเกตได้
- 🥤 กระหายน้ำ-ปัสสาวะบ่อย เหนื่อยง่าย น้ำหนักลด
- 👀 สายตาพร่ามัว แผลหายช้า
- 😷 บางคนไม่แสดงอาการ จนแทรกซ้อนรุนแรง
✅ 6. วิธีรักษา
- 🍲 คุมอาหาร น้ำหนัก ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
- 💊 รับยา/อินซูลินตามแผนแพทย์ ตรวจน้ำตาลสม่ำเสมอ
- 🩺 พบแพทย์ติดตามอาการต่อเนื่อง
✅ 7. แนวทางการพยาบาล
- 📖 ให้ความรู้-ปรับพฤติกรรม ลดเสี่ยงแทรกซ้อน
- 👣 ตรวจเท้า-สอนดูแลเท้าและอาหารที่เหมาะสม
-
❤️ เฝ้าระวังภาวะแทรกซ้อนทั้งระยะสั้นและยาว
✅ 8. การดูแลตัวเองสำหรับบุคคลทั่วไป
- 🥗 กินอาหารดี ออกกำลังกาย รักษาน้ำหนัก
- 🩺 ตรวจสุขภาพและน้ำตาลสม่ำเสมอ
- 🚭 งดบุหรี่-แอลกอฮอล์ พักผ่อน ลดเครียด
✅ 10 วินิจฉัยการพยาบาลผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 (E11) |
- 🔷 E11F1 ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกินปกติ เสี่ยงต่อภาวะวิกฤต (Hyperglycemia crisis risk)
- 🔷 E11F2 เสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำจากการรักษา (Risk for hypoglycemia due to treatment)
- 🔷 E11F3 ขาดสมดุลของของเหลวในร่างกาย (Fluid volume imbalance)
- 🔷 E11F4 เสี่ยงต่อการติดเชื้อ (Risk of infection)
- 🔷 E11F5 เสี่ยงต่อการบาดเจ็บที่เท้าหรือเส้นประสาทจากโรคประสาทเบาหวาน (Risk of foot injury/neurovascular impairment)
- 🔷 E11F6 ภาวะโภชนาการไม่สมดุล: ได้รับพลังงานมากกว่าความต้องการ (Imbalanced nutrition: more than body requirements)
- 🔷 E11F7 ขาดความรู้เรื่องการควบคุมโรคเบาหวาน (Knowledge deficit about diabetes management)
- 🔷 E11F8 มีความวิตกกังวลเกี่ยวกับโรคและการรักษา (Anxiety about illness and treatment)
- 🔷 E11F9 ขาดความพร้อมหรือขาดการสนับสนุนในการดูแลตนเองต่อเนื่องที่บ้าน (Ineffective self-care readiness/support)
- 🔷 E11F10 เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนระยะยาว (Risk of long-term complications)
🔷 Assessment (การประเมิน)
- S: ผู้ป่วยบ่นกระหายน้ำมาก ปัสสาวะบ่อย เหนื่อยง่าย
- O: ระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่า 250 mg/dL, ผิวแห้ง ปากแห้ง, สัญญาณชีพเร็ว
🔷 Goals (เป้าหมาย)
- ✅ ระดับน้ำตาลในเลือดกลับเข้าสู่เกณฑ์ควบคุม
- ✅ ไม่มีอาการของภาวะวิกฤตรุนแรง
- ✅ ร่างกายสมดุลน้ำและอิเล็กโตรไลต์
🔷 Evaluate Criteria (เกณฑ์การประเมิน)
- 📌 ระดับน้ำตาลในเลือด ≤ 180 mg/dL ภายใน 24 ชั่วโมง
- 📌 ไม่มีสัญญาณของ DKA หรือ HHS
- 📌 ไม่มีอาการซึม สับสน หรือช็อก
🔷 Intervention (การปฏิบัติการพยาบาล)
- 🩺 E11F1I-1: ประเมินระดับน้ำตาลในเลือดทุก 4-6 ชั่วโมง เพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลง
- 🩺 E11F1I-2: เฝ้าสัญญาณชีพทุก 4 ชั่วโมงเพื่อดูสัญญาณภาวะช็อกหรือหัวใจเต้นผิดจังหวะ
- 🩺 E11F1I-3: จัดให้ผู้ป่วยดื่มน้ำสะอาดเพียงพอ เพื่อแก้ไขภาวะขาดน้ำ
- 🩺 E11F1I-4: ให้ยาลดน้ำตาลหรืออินซูลินตามแผนการรักษาของแพทย์
- 🩺 E11F1I-5: ประเมินสัญญาณของ DKA เช่น กลิ่นลมหายใจคล้ายผลไม้ เร็ว-ลึก ซึม
- 🩺 E11F1I-6: สอนผู้ป่วยและครอบครัวเรื่องอาหารและอาการเตือนภาวะฉุกเฉิน
🔷 Response (การตอบสนอง)
- ✅ E11F1R-1: ระดับน้ำตาลในเลือดลดลงเข้าสู่เป้าหมาย ≤ 180 mg/dL
- ✅ E11F1R-2: ผู้ป่วยรู้สึกกระหายน้ำน้อยลง ปัสสาวะลดลงเป็นปกติ
- ✅ E11F1R-3: ผู้ป่วยรู้สึกมีแรงขึ้น ไม่ซึม
- ✅ E11F1R-4: ไม่มีอาการของ DKA หรือภาวะวิกฤตอื่นๆ
..........................................................................
🌟 E11F2 เสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำจากการรักษา
(Risk for hypoglycemia due to treatment)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบ่นมือสั่น ใจสั่น เหงื่อออกมาก
- O: น้ำตาลในเลือดต่ำกว่า 70 mg/dL, ผิวเย็น ชีพจรเร็ว
🔷 Goals
- ✅ ป้องกันและแก้ไขภาวะน้ำตาลต่ำได้อย่างปลอดภัย
- ✅ ระดับน้ำตาล ≥ 70 mg/dL
- ✅ ไม่มีการหมดสติหรือชัก
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 ระดับน้ำตาลกลับสู่ ≥ 70 mg/dL ภายใน 15 นาที
- 📌 อาการสั่น/เหงื่อออกหายไป
- 📌 รู้สึกตัวดี ตอบสนองเหมาะสม
🔷 Intervention
- 🩺 E11F2I-1: ตรวจระดับน้ำตาลบ่อยขึ้นตามแผน
- 🩺 E11F2I-2: ให้คาร์โบไฮเดรตอย่างรวดเร็วหากน้ำตาลต่ำ เช่น น้ำหวาน ½ แก้ว
- 🩺 E11F2I-3: เฝ้าระวังอาการซ้ำหลังแก้ไข
- 🩺 E11F2I-4: ปรับอาหารและยาตามแผนของแพทย์
- 🩺 E11F2I-5: สอนผู้ป่วยและครอบครัวให้รู้สัญญาณเตือนและวิธีแก้เบื้องต้น
🔷 Response
- ✅ E11F2R-1: ระดับน้ำตาลกลับสู่ ≥ 70 mg/dL
- ✅ E11F2R-2: ไม่มีการหมดสติหรือชัก
- ✅ E11F2R-3: รู้สึกดีขึ้น มือไม่สั่น
- ✅ E11F2R-4: เข้าใจวิธีรับมือเมื่อเกิดอาการ
..............................................................................
🌟 E11F3 ขาดสมดุลของของเหลวในร่างกาย (Fluid
volume imbalance)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบ่นเวียนศีรษะ หน้ามืด
- O: ปากแห้ง ผิวแห้ง ความดันต่ำ ปัสสาวะน้อย
🔷 Goals
- ✅ ร่างกายได้รับน้ำเพียงพอ
- ✅ ไม่มีสัญญาณขาดน้ำ
- ✅ สัญญาณชีพปกติ
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 ผิวชุ่มชื้น ปัสสาวะปกติ
- 📌 สัญญาณชีพคงที่
- 📌 ไม่มีอาการเวียนศีรษะ
🔷 Intervention
- 🩺 E11F3I-1: ประเมินสมดุลน้ำเข้า-ออกทุกวัน
- 🩺 E11F3I-2: ให้สารน้ำทางหลอดเลือดหากจำเป็น
- 🩺 E11F3I-3: กระตุ้นให้จิบน้ำบ่อยๆ
- 🩺 E11F3I-4: เฝ้าสังเกตสัญญาณชีพและสัญญาณขาดน้ำ
- 🩺 E11F3I-5: ให้ความรู้เรื่องการดื่มน้ำให้เพียงพอ
🔷 Response
- ✅ E11F3R-1: ปัสสาวะปกติ
- ✅ E11F3R-2: ผิวและเยื่อบุชุ่มชื้น
- ✅ E11F3R-3: ไม่มีเวียนศีรษะ
- ✅ E11F3R-4: สัญญาณชีพคงที่
...........................................................................
🌟 E11F4 เสี่ยงต่อการติดเชื้อ (Risk of
infection)
🔷 Assessment
- S: ไม่มีแผล แต่กังวลเรื่องติดเชื้อ
- O: น้ำตาลสูง แผลหายช้า
🔷 Goals
- ✅ ไม่มีการติดเชื้อ
- ✅ แผลหายดี
- ✅ ไม่มีไข้
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 แผลสะอาด แห้ง
- 📌 ไม่มีไข้หรือหนอง
- 📌 น้ำตาลควบคุมได้ดี
🔷 Intervention
- 🩺 E11F4I-1: ตรวจแผลและผิวหนังทุกวัน
- 🩺 E11F4I-2: รักษาความสะอาดของร่างกายและอุปกรณ์
- 🩺 E11F4I-3: สอนการล้างแผลและป้องกันการติดเชื้อ
- 🩺 E11F4I-4: เฝ้าระวังสัญญาณติดเชื้อ เช่น ไข้ หนอง
- 🩺 E11F4I-5: ส่งเสริมภูมิคุ้มกันด้วยโภชนาการดี
🔷 Response
- ✅ E11F4R-1: ไม่มีแผลติดเชื้อ
- ✅ E11F4R-2: ไม่มีไข้
- ✅ E11F4R-3: น้ำตาลควบคุมได้
- ✅ E11F4R-4: ผู้ป่วยทำแผลได้ถูกต้อง
...............................................................
🌟 E11F5 เสี่ยงต่อการบาดเจ็บที่เท้าหรือเส้นประสาทจากโรคประสาทเบาหวาน
(Risk of foot injury/neurovascular impairment)
🔷 Assessment
- S: ชาเท้า เดินไม่มั่นคง
- O: ตรวจพบผิวแห้ง เล็บผิดรูป
🔷 Goals
- ✅ ไม่มีแผลหรือบาดเจ็บที่เท้า
- ✅ รู้จักดูแลเท้าเองได้
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 เท้าสะอาด ไม่มีแผล
- 📌 ไม่มีการติดเชื้อที่เท้า
- 📌 เดินได้มั่นคง
🔷 Intervention
- 🩺 E11F5I-1: ตรวจเท้าทุกวัน
- 🩺 E11F5I-2: สอนล้างเท้าและเช็ดแห้งทุกครั้ง
- 🩺 E11F5I-3: แนะนำรองเท้าที่เหมาะสม
- 🩺 E11F5I-4: งดเล็บคุด เล็บแหลมคม
🔷 Response
- ✅ E11F5R-1: เท้าไม่มีแผล
- ✅ E11F5R-2: เท้าสะอาดแห้ง
- ✅ E11F5R-3: ผู้ป่วยตรวจเท้าเองได้
- ✅ E11F5R-4: เดินมั่นคง
............................................................
🌟 E11F6 ภาวะโภชนาการไม่สมดุล:
ได้รับพลังงานมากกว่าความต้องการ (Imbalanced nutrition: more than body
requirements)
🔷 Assessment
- S: น้ำหนักเกิน อยากลดน้ำหนัก
- O: BMI > 25
🔷 Goals
- ✅ น้ำหนักลดลงอย่างเหมาะสม
- ✅ รู้จักเลือกอาหารสุขภาพ
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 น้ำหนักลด 0.5-1 กก./สัปดาห์
- 📌 ควบคุมน้ำตาลดีขึ้น
- 📌 เลือกอาหารได้เหมาะสม
🔷 Intervention
- 🩺 E11F6I-1: ประเมินและติดตามน้ำหนัก
- 🩺 E11F6I-2: วางแผนอาหารร่วมกับนักโภชนาการ
- 🩺 E11F6I-3: ส่งเสริมการออกกำลังกาย
- 🩺 E11F6I-4: สอนอ่านฉลากโภชนาการ
🔷 Response
- ✅ E11F6R-1: น้ำหนักลดลง
- ✅ E11F6R-2: น้ำตาลควบคุมดี
- ✅ E11F6R-3: เลือกอาหารได้เหมาะสม
- ✅ E11F6R-4: มีแรงและกระฉับกระเฉงขึ้น
.....................................................................
🌟 E11F7 ขาดความรู้เรื่องการควบคุมโรคเบาหวาน (Knowledge
deficit about diabetes management)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบอกว่าไม่แน่ใจว่าจะกินยาเวลาไหน ต้องตรวจน้ำตาลยังไง
- O: ไม่สามารถอธิบายแผนการรักษาได้
🔷 Goals
- ✅ เข้าใจโรคและวิธีควบคุมเบาหวาน
- ✅ ปฏิบัติตัวตามแผนได้ถูกต้อง
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 อธิบายวิธีควบคุมเบาหวานได้ถูกต้อง
- 📌 ปฏิบัติตัวตามแผนได้อย่างน้อย 80%
🔷 Intervention
- 🩺 E11F7I-1: ประเมินความรู้เดิมของผู้ป่วยและครอบครัว
- 🩺 E11F7I-2: อธิบายโรคและผลแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น
- 🩺 E11F7I-3: สอนวิธีตรวจน้ำตาลและฉีดอินซูลิน (ถ้ามี)
- 🩺 E11F7I-4: แจกเอกสารหรือสื่อการเรียนรู้ที่เข้าใจง่าย
- 🩺 E11F7I-5: กระตุ้นให้ถามเมื่อสงสัย
🔷 Response
- ✅ E11F7R-1: ผู้ป่วยอธิบายโรคและแผนการรักษาได้
- ✅ E11F7R-2: ตรวจน้ำตาลและกินยาได้ถูกต้อง
- ✅ E11F7R-3: ครอบครัวให้ความร่วมมือดูแลต่อเนื่อง
- ✅ E11F7R-4: ผู้ป่วยมั่นใจมากขึ้น
..................................................................
🌟 E11F8 มีความวิตกกังวลเกี่ยวกับโรคและการรักษา
(Anxiety about illness and treatment)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบอกว่า “กลัวแผลไม่หาย กลัวตาบอด”
- O: สีหน้าเคร่งเครียด น้ำเสียงสั่นเครือ
🔷 Goals
- ✅ ลดความวิตกกังวล
- ✅ รู้สึกผ่อนคลายและร่วมมือรักษาได้
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 สีหน้าผ่อนคลายมากขึ้น
- 📌 พูดคุยได้อย่างมั่นใจ
- 📌 ยอมรับแผนการรักษา
🔷 Intervention
- 🩺 E11F8I-1: สร้างบรรยากาศที่ไว้วางใจให้พูดคุย
- 🩺 E11F8I-2: อธิบายขั้นตอนการรักษาอย่างชัดเจน
- 🩺 E11F8I-3: ให้กำลังใจและเสริมสร้างความหวัง
- 🩺 E11F8I-4: แนะนำเทคนิคผ่อนคลาย เช่น หายใจลึกๆ
🔷 Response
- ✅ E11F8R-1: ผู้ป่วยสีหน้าผ่อนคลายขึ้น
- ✅ E11F8R-2: แสดงความคิดเห็นได้อย่างมั่นใจ
- ✅ E11F8R-3: ยอมรับและปฏิบัติตามแผนการรักษา
- ✅ E11F8R-4: ครอบครัวร่วมสนับสนุนให้กำลังใจ
🌟 E11F9 ขาดความพร้อมหรือขาดการสนับสนุนในการดูแลตนเองต่อเนื่องที่บ้าน
(Ineffective self-care readiness/support)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบอกว่า “อยู่บ้านลำบาก ลูกไม่ค่อยดูแล”
- O: ไม่มีผู้ดูแลหลัก ไม่มีแผนการดูแลที่บ้านชัดเจน
🔷 Goals
- ✅ จัดแผนการดูแลต่อเนื่องได้
- ✅ มีผู้สนับสนุนช่วยเหลือที่บ้าน
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 มีแผนดูแลที่บ้านเป็นลายลักษณ์อักษร
- 📌 มีผู้ช่วยเหลือหลัก 1 คนขึ้นไป
- 📌 ผู้ป่วยพร้อมกลับบ้าน
🔷 Intervention
- 🩺 E11F9I-1: ประเมินสภาพครอบครัวและทรัพยากรที่บ้าน
- 🩺 E11F9I-2: ประสานงานกับนักสังคมสงเคราะห์หรือทีมสหสาขา
- 🩺 E11F9I-3: สอนครอบครัวเรื่องการดูแลเบื้องต้น
- 🩺 E11F9I-4: นัดหมายตรวจติดตามและให้เบอร์ติดต่อฉุกเฉิน
🔷 Response
- ✅ E11F9R-1: มีผู้ดูแลหลักชัดเจน
- ✅ E11F9R-2: มีแผนดูแลและติดตามต่อเนื่อง
- ✅ E11F9R-3: ผู้ป่วยและครอบครัวมั่นใจในการกลับบ้าน
- ✅ E11F9R-4: ลดความเสี่ยงการกลับมาแอดมิทซ้ำ
....................................................................
🌟 E11F10 เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนระยะยาว (Risk
of long-term complications)
🔷 Assessment
- S: ผู้ป่วยบอกว่า “กลัวตาบอด กลัวไตวาย”
- O: น้ำตาลเฉลี่ยสูงเกินเป้าหมาย HbA1c > 7%
🔷 Goals
- ✅ ลดความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน
- ✅ ตรวจติดตามอย่างสม่ำเสมอ
🔷 Evaluate Criteria
- 📌 HbA1c ลดลง ≤ 7% ใน 3-6 เดือน
- 📌 ไม่มีอาการแทรกซ้อนใหม่
- 📌 ตรวจตามนัดทุกครั้ง
🔷 Intervention
- 🩺 E11F10I-1: สอนเรื่องภาวะแทรกซ้อนและวิธีป้องกัน
- 🩺 E11F10I-2: วางแผนตรวจตา ไต เท้า หลอดเลือดตามเกณฑ์
- 🩺 E11F10I-3: ส่งเสริมการควบคุมอาหารและออกกำลังกาย
- 🩺 E11F10I-4: กระตุ้นให้มาตรวจติดตามทุกนัด
🔷 Response
- ✅ E11F10R-1: HbA1c ลดลงใกล้เป้าหมาย
- ✅ E11F10R-2: ไม่มีภาวะแทรกซ้อนใหม่
- ✅ E11F10R-3: มาตรวจตามนัดสม่ำเสมอ
- ✅ E11F10R-4: ปฏิบัติตามคำแนะนำได้ดีขึ้น
.......................................................
📚 เอกสารอ้างอิง
- สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทยฯ. (2564). แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับโรคเบาหวาน ปี 2564. กรุงเทพฯ: สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทยฯ.
- สภาการพยาบาล. (2563). มาตรฐานการพยาบาลโรคเบาหวานในโรงพยาบาล. กรุงเทพฯ: สภาการพยาบาล.
- American Diabetes Association. (2024). Standards of Care in Diabetes—2024. Diabetes Care, 47(Suppl. 1): S1–S216.
- World Health Organization. (2016). Global Report on Diabetes. Geneva: WHO.
.......................................................